İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK  Egemenlik Anlayışı  İlk Türk devletlerinde Türk Kağanına ve ailesine devleti yönetme yetkisinin Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı ve bu inanca “Kut İnancı” adı verilirdi. Kut yetkisinin kan yoluyla haneden üyelerine geçtiğine inanıldığı için devleti sadece hükümdarın ve ailesinin soyu yönetirdi.  Hükümdar ailesindeki tüm erkeklerde kut taşıdığına inanıldığı için hanedanın tüm erkeklerinin tahta geçme hakkı vardı. Bu durum Türk devletlerinde taht kavgalarına neden olmuş ve bu kavgalar devletin zayıflayıp yıkılmasında önemli bir rol oynamıştır.  Devlet Yönetimi  İlk Türk devletlerinde hükümdarlar “ Han, Hakan, Kağan, Yabgu, İlteriş” gibi unvanlar kullanmışlardır.  Önemli siyasi, askeri, ekonomik, dini konuların görüşülüp karara bağlandığı ve hükümdara yardımcı olan “Kurultay” ( Toy ) eski Türklerde önemli bir yere sahipti. Kurultaya ( Toy ) hükümdar, boy beyleri, bağlı devlet idarecileri ile birlikte hükümdarın eşi olan “Hatunun” da katılması, Türklerde kadınların devlet yönetiminde söz sahibi olduğuna kanıttır. Her ne kadar hükümdara yardımcı olan Kurultay olsa da son sözü hükümdar söylerdi. Bu durum Kurultay’ın karar organından çok “Danışma meclisi” niteliği taşıdığına kanıttır.  Köktürk Han’ı Bilge Kağan’ın başkent Ötüken’i surlarla çevirme ve yerleşik hayata geçme, din değiştirme gibi tekliflerinin Kurultay adı verilen mecliste kabul edilmemesi, hükümdarın yetkilerinin sınırlı olduğuna kanıttır.  Hukuk Anlayışı  İlk Türk devletlerinde sosyal hayatı düzenleyen ve yazılı olmayan kurallara “Töre” adı verilirdi.  Hükümdar dahil herkesin töreye uymak zorunda olması Türklerde “Kanun üstünlüğü” ilkesinin benimsendiğine kanıttır.  Sosyal ve Ekonomik Hayat  İlk Türk devletlerinde halk, genelde göçebe yaşadığı için çadırlarda yaşamlarını sürdürmüştür.  Tarım özellikle Uygurlardan itibaren ciddi bir gelişme göstermiştir. Ama genel olarak Türklerin temel geçim kaynakları hayvancılık ve ticarettir. Ticarette hayvan ve hayvansal ürünler daha çok dışarı satılmış; giyim eşyaları, tarım ürünleri ve ipek ise dışarıdan satın alınmıştır.  Tötö Kanalı, Orta Asya'da, Fergana Vadisi'nde Hunlar tarafından yapılıp Göktürkler tarafından da kullanılan sulama kanalıdır. Bu kanalın varlığı Türklerde tarım yapıldığına ve yerleşik hayata geçildiğine kanıttır.  Köktürkler ticari hayatta madeni para kullanmışlardır.  İpek yolu hakimiyeti için Çin, Sasani gibi devletlerle mücadele edilmiş ve çeşitli ticari antlaşmalar imzalanmıştır.  Sanat  İlk Türk devletleri genelde göçebe yaşadıklarından sanat eserlerini taşınabilir şekilde yapmışlardır. Mesela; kemerler, silahlar, at koşum takımları, kılıçlar, halı ve kilimler gibi. Ancak Uygurlar yerleşik hayata geçince tapınak, saray, ev vb gibi kalıcı sanat eserleri meydana getirmişlerdir.  Hayvancılıkla uğraşan eski Türkler sanat eserlerine hayvan resimleri çizmişlerdir.  Türkler; demircilik, dokumacılık, resim ve heykelcilik gibi sanatsal alanlarda ilerlemişlerdir.  Din ve İnanış  Hiç kimsenin dini inancı ve ibadetine karışmayan Türkler oldukça hoşgörülü idi. Manihenizm, Yahudilik, Hristiyanlık, İslamiyet gibi dinler Türkler arasında kabul görmesine rağmen en yaygın inançları “Gök Tanrı “ inancı idi.  Türklerde ölen kişinin ardından ağıt benzeri yas tutulur ve ölüler için “yuğ” adı verilen cenaze törenleri düzenlenirdi. Bu törenlerde ayrıca günümüzde de uygulanmakta olan “yuğ aşı” denilen yemekler yedirilirdi.  Türklerde öldükten sonra dirilme inancının ( Ahiret ) olduğunun kanıtları • Cennet ( Uçmağ ) ve cehennem ( Tamu ) anlayışlarının olması • Mezarların oda ve ev şeklinde yapılması • Mezarların içine değerli eşyaların ya da bazı hayvanların gömülmesi