ANADOLU SELÇUKLULARI VE BEYLİKLER DÖNEMİ ÖNEMLİ BİLGİLER

ANADOLU SELÇUKLULARI VE BEYLİKLER DÖNEMİ

ÖNEMLİ BİLGİLER !!!

Anadolu Selçukluları ve Beylikler döneminde halk yaşadığı yerler ve yaşayış biçimlerine göre şehirliler, konargöçerler, köylüler olarak sınıflandırılmıştır.

Şehirliler; melik, subaşı ve subaşı naibi tarafından idare edilir.Şehir içinde ehl-i örf ve ehl-i ilim ayrıca esnaf ve zanaatkarlar da bulunmaktadır.

Anadolu Selçukluları’nda topraklarda devletin hakimiyeti vardır  ( miri arazi ). Her köyün başında köy kethüdası vardır.

Konargöçerlere Yörük denilmiştir.

İmaret; öğrencilere, yolculara ve fakir halka yemek dağıtan yerdir.

Kervansaray; konaklama yerleridir.

Darüşşifa; hastahaneler.

Anadolu Selçukluları’nda taht ve iktidar hükümdar ailesinin ortak malıdır.

Şehzadeler melik ünvanıyla atabeylerin gözetiminde eğitilir ve yöneticilik yaparlardı.

Anadolu Selçuklu Hükümdarları’nın ünvanları; sultan, Rükneddin, Keykubat, Sultan-ı azam, Sultan-ı galip, Emir’ül Müminin.

Hükümdar mutlak hakimdir, töre ve din kuralları uygulanır.Kut anlayışı devam etmiştir.

Hakimiyet sembolleri; nevbet ( davul – ordu müziği ), sancak, tuğra, sikke (para), otağ, saray.

Sarayın genel sorumlusuna hacibül hüccap denir.yardımcı memurlarına hacip denir.

Divan Teşkilatı  hükümetin karşılığıdır. Divan-ı Saltanat ( Büyük Divan ) denir.Başkanı Sultandır.Sultan yoksa vezir başkanlık eder.Büyük Divan’a bağlı divanlar vardır.

Tuğrai ;  hükümdarın nişan ve tuğrasını çeker, münşii de denilir.

Emir-i  Ariz ; ordu ile ilgili işlere bakar.

Müstevfi ; gelir gider hesaplarına bakan görevlidir.

Müşrif ; askeri ve adli işler dışındaki idari ve mali teşkilatın işleyişini kontrol eder.

Pervaneci ; arazi defterlerinde tutulan has ve iktaların düzenlenmesini yapar.

Emir-i Dad ; beylerbeyi ve atabeyler ile soruşturma ve tutuklamalardan sorumlu adalet bakanı.

Anadolu Selçuklularında Divan-ı Saltanattan başka Meşveret Meclisi de bulunur.Kurultayın karşılığıdır.

Subaşı ; merkeze bağlı vilayetleri idare eden kişi.Öenmli şehir merkezlerinde şıhne denilen askeri valiler vardır.

Emir’ül Ümera ; ordu komutanıdır.

Gulam ; değişik milletlerden küçük yaşta satın alınan ve toplanan çocuklardır.Hükümdara bağlıdırlar.

Hassa Askerleri ; merkez ordusudur.Sipahi denir.

Sipahiler ; maaş yerine ikta ( dirlik ) verilen atlı askerlerdir.

Anadolu’da en yaygın olarak Hanefilik vardır.

Gaza; İslamiyet için yapılan savaş.

Sufi ; Tasavvuf düşüncesini benimseyenlere denir.

Tarikat ; Allah’a giden yol anlamında sufilerin kurduğu dini kurum.Bu yolda gidenlere derviş ya da mürit denir.

Tarikatlar dışında faaliyet gösteren dini nitelikli örgütler ; Abdalan-ı Rum             ( Anadolu dervişleri teşkilatı ), Bacıyan-ı Rum ( Anadolu kadınları), Gaziyan-ı Rum ( Gaziler teşkilatı ), Feteyan-ı Rum ( Gençler teşkilatı )

Kadi’l Kudat ; kadıları başındaki kişidir, şer’i mahkemelere bakar.Konya’da oturur.

Kadıasker ; askeri davalara bakar.

Divan-ı Mezalim ; ağır siyasi suçlara bakar, Sultan başkanlık eder.

Toprakların çoğu devletindir, miri arazi denir.Has, İkta, Mülk, Vakıf arazi diye bölümlere ayrılır.

Has ; geliri hükümdara ayrılan topraklardır.

İkta ; ordu mensuplarına ve devlet memurlarına hizmet ve maaşlarının karşılığı olarak verilir.Sipahi denilen atlı asker beslerler.

Mülk ; devlet adamlarına başarılarından dolayı verilir.

Vakıf ; gelirleri ilmi ve sosyal kuruluşların masraflarına ayrılan topraklardır.Özel şartnamelerine vakfiye denir.

SANAT

Çini Sanatı : Mimaride yüzeyleri süslemek için kullanılan bir yüzü sırlı pişmiş toprak levhalara çini denir.

            Kuş, balık figürleri, bitki desenleri ve yıldız geometrik motifler en çok kullanılan süsleme desenleridir. Konya Sırçalı Medrese ve Karatay Medresesi çini sanatının en güzel örnekleridir.Dış mimaride en çok taş işçiliği kullanılmıştır.

Diğer Sanatlar

Minyatür, heykel, hat sanatı, tezhip ve cilt sanatı, halı ve kilimcilik, ağaç işçiliği diğer sanatlardır.Ordu müziğinin başlangıcı olan nevbet, Mevlevi ve ahi ayinlerinde görülen müzik ve raks tasavvuf müziğinin örneklerini teşkil etmiştir.

            Anadolu Selçukluları ve beylikler armalarında ve paralarında arslan resmi kullanmışlardır.Selçukluların sembolü haline gelen çift başlı kartal ve diğer hayvan figürleri Konya surlarında kullanıldı.

MALİYE VE PARA

Maliye işlerine Divan-ı İstifa bakardı.Gümrük, cizye, öşür, haraç, maden gelirleri, hayvan sürülerinden alınan vergiler, Pazar yerlerinde alım satımdan alınan vergiler, bağlı devlet ve beyliklerin verdiği vergiler, hediyeler ve ganimetler başlıca gelirlerdir.İki türlü hazine vardır; Hazine-i Amire – devlet hazinesi, Hazine-i Hassa – Hükümdarın şahsına ait hazine.

            Türkler Anadolu’ya geldiklerinde bir süre yerli halkın kullandığı Bizans parasını kullanmak zorunda kaldı.İlk Selçuklu paraları önce bakır sonra gümüş ve altından basıldı.Gümüş paraya dirhem, altın paraya dinar demişlerdir.İlk para Sultan Mesut tarafından bastırılan bakır paradır.Altın paralar 13.yy’da bastırıldı.Anadolu Selçuklu Devleti’nin ekonomisi tarım, hayvancılık, sanayi ve madencilik ile ticarete dayanıyordu.

AHİLİK

Şehirlerde esnaf ve zanaatkarların mesleki kuruluşudur.Getirdikleri ahlaki kurallarla topluma öncülük etmişlerdir.Hem ticari hayatın canlı tutulması, hem de şehrin güvenliği sağlanırdı.

            Ahi teşkilatının temelleri 12. yy’da Abbasiler zamanında düzenlenen fütüvvet teşkilatına kadar uzanır.Anadolu Ahiliğinin kurucusu Ahi Evran’dır.

Görevleri; aynı meslekten olan üyeler arasında dayanışmayı sağlamak, üyeleri eğitmek, üretimde kalite ve standardı yükseltmek ve denetlemek, devletle esnaf arasındaki ilişkileri düzenlemek.

Dini Mimari Eserleri camiiler, mescitler, kümbetler, tekke ve zaviyelerdir.

Anadolu Türklerinin yaptığı ilk mimari eserler camiiler olmuştur.

ARTUKLU   DÖNEMİ ESERLERİ – Anadolu’da ilk köprüleri yaptılar.

( 1102 – 1409 ) Diyarbakır, Harput, Mardin

Diyarbakır Artuklu Sarayı

İlk Artuklu Medresesi İlgazi tarafundan Halep’te yaptırıldı.

Silvan (Meyyafarkin) Ulu Camii  

Mardin  Ulu  Camii    

Harput  Ulu Camii    

Dunaysır  (Kızıltepe)  Ulu Camii   

Urfa  Ulu  Camii

Malabadi Köprüsü   

DANİŞMENDLİ  DÖNEMİ ESERLERİ – ( 1080 – 1178 ) Sivas, Kayseri, Malatya, Tokat, Amasya, Çankırı, Kastamonu

Niksar Ulu Camii  

Kayseri Ulu Camii   

Kayseri Kölük Camii

Kayseri Melik Danişment Gazi Kümbeti

Tokat ve Niksar Yağıbasan Medreseleri – Anadolu’daki ilk medrese.

Emir Gazi Kümbeti

SALTUKLU DÖNEMİ ESERLERİ - ( 1072-1202 ) Erzurum

Erzurum Kale Camii  

Erzurum Ulu Camii

Tepsi Minare ( Saat Kulesi )

Mama Hatun Kervansarayı ve Kümbeti

Erzurum, Emir Saltuk Kümbedi

 

MENGÜCEKLİ DÖNEMİ ESERLERİ – ( 1080 – 1228 ) Erzincan, Kemah, Şebinkarahisar, Divriği

Divriği Külliyesi

Divriği Kale Camii    

Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi – Hat sanatı ile ünlüdür.

Kayıtbay Camii

Divriği Külliyesi

ANADOLU SELÇUKLU CAMİİLERİ

Konya  Alâeddin   Camii – 1155-1219

Niğde Alâeddin Camii - 1223

Malatya Ulu Camii - 1224

Sivas Ulu Camii

Konya, Sahip Ata Camii

Afyon Ulu Camii – Ağaç direklidir.

Sivrihisar Ulu Camii – Ağaç direklidir

Kayseri Huand Hatun Camii  - 1238

Amasya Burmalı Minare Camii – 1237 - 1247

Sinop Ulu Camii  (Alâeddin Camii) – 1267

Amasya,   Gökmedrese   Camii  - 1266 - 1267

Ayaş Ulu Camii

Kayseri Develi Ulu Camii – 1281- Anadolu Selçukluları’nın son camisidir.

BEYLİKLER DÖNEMİ CAMİİLERİ

Manisa Ulu Camii

Antalya Yivli Minare Camii

Aksaray Ulu Camii

Niğde Sungur Bey Camii

Kütahya Kurşunlu Camii

Kütahya Hisarbey Camii

Birgi Ulu Camii

Selçuk İsa Bey Camii

Milas Hacı İlyas Camii

Milas Ulu Camii

Beyşehir Ulu Camii

 ANADOLU SELÇUKLU MESCİTLERİ- Minberi olmayan küçük camilerdir.Tek kubbeli veya düz çatılıdır.

Konya, Taş Mescit - 1215

Konya,  Sırçalı Mescit

Konya,  Karatay Mescidi - 1248

Konya,   Hoca   Hasan  Mescidi

Konya Erdemşah Mescidi

Çankırı Taş Mescid

Akşehir,  Küçük  Ayasofya Mescidi   

Akşehir, Güdük Minare Mescidi - 1226

Harput, Alaca Mescit (Arap Baba Mescidi) - 1279

M E D R E S E L E R

MEDRESELER – Türk İslam devletlerinde bilim ve düşünce hayatının merkezidir.Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminin en önemli eğitim ve öğretim kurumlarıdır.

Danişmendli’lerin yaptırdığı Tokat ve Niksar’daki  Yağıbasan Medreseleri .Anadolu’da ilk medrese ve  ilk beylikler dönemindedir.

1193’de Kayseri Koca Hasan Medresesi  Anadolu Selçuklularında ilk medresedir.

ANADOLU SELÇUKLU MEDRESELERİ

Kayseri Koca Hasan Medresesi ( 1193 ) – A.Sel. ilk medrese

Kayseri Hunat Hatun Medresesi

Konya Karatay Medresesi ( 1251 )– Çini ve hat sanatı ile ünlüdür

Konya Sırçalı Medrese ( 1242 ) Çini  ve hat sanatı ile ünlüdür.

Konya Altun Aba Medresesi

Konya İnce Minareli Medrese( 1260 ) – A.Sel. Veziri Sahip Ata yaptırmıştır.

Sivas Gök Medrese – A. Sel. Veziri Sahip Ata tarafından yaptırılmıştır.Kapısının kenarında yaprak motifi vardır.Bunun üst kısmında Orta Asya hayvan takvimi yerleştirilmiştir.

Sivas Burûciye Medresesi

Sivas Şifaiye Medresesi

Kırşehir Cacabey Medresesi ( 1272 – 1273 )

Akşehir Taş Medrese

Amasya Gökmedrese.

Erzurum Çifte Minareli Medrese – Anadolu’nun en büyük medresesidir.

Beylikler Dönemi Medreseleri

Eğirdir Dündar Bey Medresesi

Niğde Ak Medrese

Karaman Hatuniye Medresesi

Kastamonu Köşk Medrese

Korkuteli, Emir Sinaneddin Medresesi

K Ü M B E T    V E     T Ü R B E L E R

KÜMBET VE TÜRBELER – mezar anıtlardır.

Türbe : Dört duvarının üzeri kubbe ile örtülü olanlarına denir.

Kümbet : Silindirik, çokgen gövdeli, konik veya piramit çatılı olanlarına denir.Esasını Türkmen çadırlarından almıştır.

İlk Beylikler Dönemi

Divriği Sitte  Melik

Erzurum Emir Saltuk

Kayseri Melik Danişment Gazi

Erzincan – Tercan Mama Hatun kümbetleri

Anadolu Selçukluları Dönemi

Konya II. Kılıçarslan Kümbeti

Kayseri Döner Kümbet

Kırşehir Cacabey Kümbeti

Ahlat Ulu Kümbet

Niğde Hüdavent Hatun Kümbeti

Moğol Hakimiyeti Dönemi Eserleri

Amasya, Şifahane

Erzurum, Yakutiye Medresesi

Niğde, Hüdavend Hatun Kümbedi

Tokat, Nureddin İbn Sentimur Kümbedi

Sivas Çifte Minareli Medrese ( ilhanlıların veziri Şemseddin Cüveyni yaptırdı )

K Ü L L İ Y E L E R

KÜLLİYELER – Camiyle birlikte kurulan medrese, kütüphane, imaret, hastahane ve hamam gibi yapıların bütünüdür.

Anadolu’nun en eski külliyesi Mengücekliler dönemine ait     Divriği Külliyesi’dir.( İlk beylikler dönemi )

İlk Selçuklu külliyesi Kayseri Huant Hatun Külliyesi’dir.

Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi

Konya Sahip Ata Külliyesi

Sivil mimari eserleri ; köşkler ve saraylar, evler, hanlar, kervansaraylar, darüşşifalar, çarşılar, hamamlar ve köprüler..

ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ SİVİL MİMARİ ESERLERİ

Kubadiye  ve Kubadabat Sarayı, Alaiye Sarayı, Haydar Bey Köşkü, Hızır İlyas Köşkü.

KERVANSARAYLAR – Küçüklerine han, sultanlar tarafından yaptırılanına Sultan Hanı denir.    

Anadolu’da yapılan ilk kervansaray II. Kılıçarslan zamanında tamamlanan Aksaray – Kayseri yolu üzerindeki Alay Han’dır.

Konya – Aksaray yolu üzerindeki  Sultan Hanı ile Kayseri – Sivas yolu üzerindeki Sultan Hanı dönemin en büyük iki kervansarayıdır.

Antalya – Alanya arasında Alara Han, Antalya – Isparta arasında İncir ve Kıkgöz Hanları, Antalya – Alanya arasında Şarapsa Han, Akşehir – Çay yolunda İshaklı Han, Sivas – Malatya arasında Hekim Han, Afyon – Denizli arasında Ak Han, Antalya – Isparta yolu üzerindeki Evdir Han önemli örneklerdir.

DARÜŞŞİFALAR – Günümüzün hastahaneleridir.Darüşşifa veya bimarhane de denilmiştir.

ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ

Kayseri Gevher Nesibe Hatun darüşşifası – Anadolu’nun en ünlü ve en eski darüşşifasıdır. ( Anadolu Selçuklu Dönemi )

Konya’da I. İzzeddin Keykavus darüşşifası ( Anadolu Selçuklu Dönemi )

Aksaray’da Alaeddin Keykubat, Divriği’de Turan Melik, Amasya’da Torumtay, Tokat’ta Müineddin Pervane dönemin önemli hastahaneleridir.( Anadolu Selçuklu )