ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİ DERS NOTU İNKILAP TARİHİ

ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ İlk TBMM'de Gruplar İlk TBMM'de bütün milletvekillerinin ortak amacı vatanın iş¬galden kurtarılması olduğu için partileşmeye gidilmedi. İlk TBMM'de Islahat Grubu, İstiklal Grubu, Tesanüt Grubu gi¬bi gruplar vardı. Mustafa Kemal Paşa'nın öncülüğünde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu kuruldu. Mustafa Kemal Paşa taraftarlarına I. Grup, karşı olanlara ise II. Grup dendi. II. Grup saltanat ve hilafet taraftarı idi. 1) HALK PARTİSİ'NİN KURULUŞU 9 Ağustos 1923 Mustafa Kemal Paşa'nın öncülüğünde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk grubu temel alınarak kuruldu. Parti 1923-1950 yılları arasında tek başına iktidarda kaldı. Bu süre içinde; 1) Mustafa Kemal Paşa 1923 – 1938, İsmet İnönü 1938-1950 hem cumhurbaşkanlığı hem de genel başkanlık yaptılar. 2) Yapılan inkılaplar parti programına dayanarak gerçekleştiril¬miştir. 3) Halk partisi ekonomide devletçiliği savunmuştur. 4) Türkiye'de kurulan ilk siyasi partidir. 5) Halk partisi 14 Mayıs 1950'de yapılan seçimleri kaybetti ve yönetimi Demokrat Parti aldı. 2) ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI 10 Aralık 1924 II. TBMM döneminde milletvekilliği ile komutanlık aynı kişide bulunabiliyordu. Mustafa Kemal Paşa ittihatçılarda gördüğü ordu-politika ilişki¬sinin Cumhuriyet döneminde de devam etmesini istemiyordu. 1924 yılı Ekim ayı sonlarında Kazım Karabekir Paşa, Ali Fu¬at Paşa, Refet Paşa gibi komutanlar birliklerinin başından ay¬rılarak Ankara'ya geldiler. Bu gelişmeler üzerine milletvekilli¬ğiyle askerliğin aynı kişide bulunamayacağına dair kanun ka¬bul edildi. Böylece ordu siyasetten ayrıldı. 3) TERAKKİPERVER CUM. PARTİSİ 17 KASIM 1924 * Partinin genel başkanı Kâzım Karabekir Paşa'dır. * Kurucuları milli mücadelenin önde gelen isimleridir. Rauf (Orbay) Bey, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, Refet (Bele) Paşa, Ad¬nan (Adıvar) Bey gibi * Türkiye'de Halk partisinden sonra kurulan ikinci parti, Cum¬huriyetin ilanından sonra kurulan ilk partidir. İlk muhalefet partisidir. * Ekonomide liberal(Özel ekonomik teşebbüs) düşünceyi savunmuştur. * Dini inançlara saygılı olmayı ilke olarak kabul etmiştir. * Terakkiperver Cumhuriyet Partisi'nin muhafazakar ve dini inançlara saygılı bir siyaset izlemesi yeni rejime karşı olanla¬rın bu partide yer almalarına neden oldu. * Terakkiperver Cumhuriyet partisi Şeyh Said isyanı ile ilgisi olduğu gerekçesiyle kapatıldı. (5 Haziran 1925) * Çok partili hayata geçişte ilk deneme başarısızlıkla sonuçlandı. ŞEYH SAİD İSYANI 13 ŞUBAT 1925 Sebep: Şeyh Said'in yeni rejime karşı olması, İngilizlerin kışkırtmaları. Gelişme : Diyarbakır'da başlayan isyan çok geniş bir alana yayıldı. İsyanı bastıramayan Fethi (Okyar) Bey hükümeti istifa etti, yeni hükümeti İsmet Paşa kurdu.Alınan tedbirlerle Şeyh Said isyanı bastırıldı. Sonuçları 1) Takrîr-i Sükun Kanunu çıkarıldı. (4 Mart 1925) -Bu kanunla basına sınırlama getirildi. -Hükümetin eleştirilmesi yasaklandı. -Bu kanun 1929'a kadar yürürlükte kaldı. 2) İsyan bölgelerine İstiklal mahkemeleri gönderildi. 3) Yeni rejime yönelik ilk isyandır.(Cumhuriyet rejimine karşı) 4) Terakkiperver Cumhuriyet Partisi kapatıldı. 5) İlk demokrasi denemesi başarısızlıkla sonuçlandı. 6) İngiltere Musul konusunda önemli bir avantaj elde etti. 4) MUST. KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ 16 HAZ. 1926 Eski ittihatçılarla yeni rejime karşı olanlar Mustafa Kemal Pa¬şa'ya bir suikast düzenleyerek iktidarı ele geçirmeyi planladı¬lar. Suikast yeri olarak İzmir seçildi. Suikast gerçekleşmeden ortaya çıkarıldı. Olayı planlayanlar İzmir İstiklal mahkemesinde yargılanarak ağır cezalara çarptırıldılar. . Mustafa Kemal Paşa "Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır." demiştir. Not: Bu suikast Mustafa kemalin şahsına değil, Cumhuriyet rejimine karşı yapılan bir girişimdir. 5) SERBEST CUMHURİYET PARTİSİ 12 AĞUSTOS 1930 1929'da bütün dünyada başlayan ekonomik bunalım Türki¬ye'yi de etkiledi. İktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi'ne karşı tepkiler artmaya başladı. İktidar partisinin denetlenebilmesi ve demokrasinin tam ola¬rak yerleşebilmesi için yeni bir partiye ihtiyaç duyuldu. Mustafa Kemal Paşa'nın isteğiyle Fethi (Okyar) Bey'in baş¬kanlığında Serbest Cumhuriyet Partisi kuruldu. Serbest Cumhuriyet Partisi ekonomide liberalizmi savunu¬yordu. Zamanla partiye inkılap karşıtları girmeye başladı. Fethi Bey kontrolü kaybedeceğini anlayınca partiyi feshetti. (17 Kasım 1930) MENEMEN OLAYI 23 ARALIK 1930 Derviş Mehmet ve adamları Menemen'de olay çıkardılar.(İzmir) Olayı bastırmak isteyen asteğmen Kubilay öldürüldü.(Kubilay olayı) Alınan tedbirlerle isyan bastırıldı. Olayı çıkaranlar İstiklal mahkemelerinde yargılanarak ağır cezalara çarptırıldılar. Menemen olayı rejime yönelik ikinci harekettir. Serbest Cumhuriyet Partisi'nin feshedilmesindeki haklılık an¬laşılmıştır. 1946'ya kadar çok partili hayata geçilmesi gecikmiştir.