Çok Partili Hayat denemeleri

      ÇOK PARTİ DENEMELERİ : İlk meclisin dağılmasından sonra ikinci meclis seçimleri yapılmadan Atatürk’ün isteği doğrultusunda Halk Fırkası kuruldu. Bu fırka, Cumhuriyetin İlanından sonra Cumhuriyet Halk Fırkası adını aldı.

Ø   Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası : Zaferin kazanılmasından sonra Gazi Mustafa Kemal’e bazı arkadaşları muhalefet ettiler. Kazım Karabekir Paşa ve Ali Fuat Cebesoy, ordu komutanlıklarından ayrılarak meclise girdiler. Bir süre sonra Rauf (Orbay) Bey, Refet (Bele) Paşa, Adnan (Adıvar) Bey de bunlara katıldı. Birlikte 17 Kasım 1924’de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası adıyla yeni bir parti kurdular. Parti tarafından “Parti dini inançlara saygılıdır” sözü kullanılıyordu.

Ø   Şeyh Sait Ayaklanması : İngilizlerin de desteklemesi ile 13 Şubat 1925’te Şeyh Sait Ayaklanması başladı. Kullanılan slogan dinin elden gitmesi idi. Ayaklanmayı bastırmak için gerekli tedbirleri alamayan Fethi Bey Başbakanlıktan ayrıldı ve yerine İsmet Paşa Başbakan oldu. Ayaklanma yaklaşık 3 ay sonra bastırıldı. Şeyh Sait ve isyanın ele başları, İstiklal Mahkemelerinde yargılanarak cezalandırıldı. Olay, Cumhuriyet rejimi ve vatan için büyük bir tehlike olarak değerlendirildi. TBMM, ayaklanma sırasında Takrir-i Sükun Kanunu’nu kabul etmiş ve hükümete, vatanın tehlikeden korunması, rejimin kökleşmesi için geniş yetki vermişti. Hükümet bu yetkiye dayanarak, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını kapattı.

Ø   Gazi’ye Suikast Girişimi : Eski ittihatçılardan bir bölümü Gazi Mustafa Kemal’e sırf şahsi sebeplerle düşman olmuşlardı. Gazi Mustafa Kemal’i öldürmeye karar verdiler. Planı, Ziya Hurşit, Arif ve bazı eski ittihatçılar hazırladılar. Gazi’nin, 16 Haziran 1926’da İzmir’e gelişinde plan uygulanacaktı. Ancak İzmir’e geliş bir gün ertelenince, suikastte görev alanlardan suikastçileri kaçıracak motorcunun ihbarı ile durum ortaya çıktı. Sorumlular yakalandı ve gerekli cezalara çarptırıldı. Bu olaydan sonra ittihatçılar da tasfiye edildi.

Ø   Serbest Fırka Denemesi : Çok partili hayata geçişin ilk denemesi başarısızlık ile sonuçlanmıştı. 1929 yılında da dünyada pek çok ülkeyi sarsan ekonomik buhran baş göstermişti. Türkiye de bu krizden etkilenmişti. Çok partili hayata geçmek için bir deneme daha yapılabilirdi. Bu düşünce ile yakın arkadaşı Fethi (Okyar) Beyi yeni bir parti kurmaya teşvik etti. Fethi Bey tereddüt ettiyse de Gazi, halk fırkasının başında olmasına rağmen her iki partinin de üstünde kalacağını söyledi. Ona güvenen Fethi Bey 12 Ağustos 1930’da bazı arkadaşları ile Serbest Fırkayı kurdu. Mustafa Kemal, partiye müdahale etmemiş, sadece Cumhuriyetin ve inkılapların karşısında olunmamasını istemiştir. Ancak, rejime karşı olanlar Serbest Fırkada toplanmaya başladılar. Bunun üzerine Fethi Bey 12 Aralık 1930’da partisini kapattı.

Ø   Menemen Olayı : 23 Aralık 1930’da Derviş Mehmet isimli bir adam, etrafına topladığı kişilerle Menemen’i basarak “Şeriat isteriz” vb. sloganlarla halkı kışkırtmaya çalıştılar. Yedek subay olarak askerliğini yapmakta olan Teğmen Kubilay duruma el koymakla birlikte kan dökülmesini istemedi. Askerlerde manevra fişekleri olduğundan isyancılar üzerinde etkisiz oldu. Derviş Mehmet, Kubilay’ı şehit etti. Olay üzerine ordu birlikleri Menemen’i kuşattı. Hemen kurulan askeri mahkeme, sorumluluğu görülenleri cezalandırdı. Ancak her iki çok partili hayata geçiş denemesi, demokrasi ortamının henüz oluşmadığını gösterdi.