VATANDAŞLIK HAKLAR VE SORUMLULUKLAR EL ELE

HAKLAR VE SORUMLULUKLAR EL ELE                             

*Toplum halinde yaşamak bir düzeni gerektirir. Düzenin sağlanması ve sürdürülmesi kurallar çerçevesinde kişilere sorumluluklar yükler. İnsanlar toplum halinde yaşadıkları için başına buyruk hareket edemezler. *Haklarımızı kullanırken başkalarının haklarını dikkate almamanın ya da sorumluluklarımızı yerine getirmemenin hem kendi hem de başkalarının hayatını nasıl etkileyeceğine yönelik bilince sahip olmamız gerekir.

HAK

Hak, bir özgürlüğün sağlanması için kişiye anayasa ve kanunlar ile tanınmış yetkilerdir. Eğitim hakkı, yaşama hakkı, oyun oynama hakkı vb.

ÖZGÜRLÜK

Her türlü dış etkiden bağımsız olarak kişinin kendi iradesine, kendi düşüncesine dayanarak karar vermesi durumudur. Seyahat özgürlüğü, yerleşme özgürlüğü, haberleşme özgürlüğü, düşünce özgürlüğü, basın özgürlüğü gibi çeşitli özgürlüklerden söz edilebilmektir.

DEĞERLİ BİLGİ

Hak ve hürriyetler kişilere, başkalarını dikkate almaktan kaynaklanan bir takım sorumluluklar yüklemektedir. Bunlar, toplu halde yaşamanın gerektirdiği zorunluluklardan kaynaklanır. İnsan, hak ve hürriyetlerini kullanırken içinde bulunduğu toplumda başta ailesi olmak üzere çevresindeki tüm insanlara karşı bir takım ödev ve sorumlulukları olduğunu bilerek hareket etmelidir.

Anayasa insanın temel hak ve hürriyetlerini güvence altına almıştır. Ancak bu güvencenin yanı sıra vatandaşlara da bazı ödevler yüklemiştir. Buna göre vatandaşlar kendilerine tanınan temel hak ve hürriyetlerini toplumun huzurunu bozmak için kullanamazlar.

  DEĞERLİ BİLGİ

Özgürlük, bir haktır; fakat bütün haklar özgürlük değildir. Hak, özgürlüklerin temeli ve konusu, özgürlük ise hakkın gerçekleşme aracıdır.

Hak, ancak özgürlükle gerçekleşebilir. Bunlardan biri olmadan diğeri olamaz. Gerçekleştirilebilecek bir hak yoksa özgürlüğün anlamı kalmayacağı gibi, özgürlük yoksa hakkın da bir anlam ve değeri yoktur. Örneğin “hak arama özgürlüğü”, “dava hakkı” ile gerçekleşir.

SORUMLULUK

Sorumluluk, kişinin kendine ve başkalarına karşı yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerini zamanında yerine getirmesi zorunluluğudur. Örneğin öğrencilerin dersi dinleme, okul araç-gereçlerini düzenli kullanma, başkalarının hakkına saygı duyma, yaşadığı çevreyi temiz tutma vb. sorumlulukları vardır.

Kişiler bir yandan hak ve özgürlüklerini bilip onlara sahip çıkarken, diğer yandan sorumluluklarını bilip onlara uymalıdır. Örneğin okulda temiz tuvaletlere gitme hakkım var. O halde kullandığım tuvaletleri temiz bırakmam gerekir. Okulun bahçesinde oynama hak ve özgürlüğüm var. Bu hakkımı kullanabilmem için okulun kurallarına uymam gerekir.

DEĞERLİ BİLGİ

Sorumluluk hayatın her aşamasında bireyin üslenmesi gereken görev ve bunun sonucunda da sorunlarını aşabilmesinde en önemli dayanaktır.

B-İNSAN HAKLARININ EVRENSELLİĞİ

İnsanların ırklarının, dinlerinin, dillerinin, siyasi düşüncelerinin, görüşlerinin, yaşadığı yerlerin farklı olması sahip oldukları temel hakların herhangi birini kullanmasına engel değildir. Çünkü insan hakları başkaları tarafından verilmiş olmayıp, insanların doğuştan sahip olduğu haklardır.

İnsanların insan olmalarından dolayı sahip oldukları haklar doğal haklardır ve hiçbir şekilde ellerinden alınamaz. Örneğin yaşama hakkı vazgeçilemez, engellenemez ve baskı altına alınamaz bir haktır. Doğal haklar daha sonraları “temel haklar” olarak anılacaktır.

DEĞERLİ BİLGİ

Temel hak ve özgürlükler alanında kullanılan kavramların içinde en kapsamlı olanı “insan hakları”dır. İnsan hakları terimi, ayrımsız bütün insanların, insanlık onurunun gereği olarak sahip oldukları hakların bütününü kapsar. İnsan hakları ırk, din, dil ayrımı gözetmeksizin tüm insanların yararlanabileceği haklardır.

Çocuk Hakları Sözleşmesi

Madde 2: Çocuk Hakları, bütün çocuklar içindir.

* Vatandaşlar haklarını toplumun genel huzur ve çıkarlarını zedeleyecek bir biçimde kullanamazlar. Bu durumda insan hürriyeti sınırsız değildir. Bireylerin doğal haklarını kullanması diğer toplum üyelerinin aynı haklardan yararlanmasını sağlayan sınırlarla sınırlanmıştır. Bu sınırlar yasa tarafından belirlenir.

* Temel hak hürriyetlerle ilgili genel ve özel sınırlamalar demokratik toplum düzenin gereklerine aykırı olamaz ve öngördükleri amaç dışında kullanılamaz.

* Demokrasilerde esas olan hak ve hürriyetlerdir. Sınırlamalar ancak bunları güvence altına almak, daha sağlıklı işlemesini sağlamak için getirilen düzenlemelerdir. Bu bakımdan hiçbir sınırlama hak ve hürriyetlerin özünü değiştirici nitelikte olamaz.

KİŞİSEL HAK VE HÜRRİYETLER

Kişi Dokunulmazlığı

Bu hak insanın can güvenliği ve yaşama hakkını güvence altına alır. Bu hak gereği, kişinin maddi ve manevi varlığı koruma altındadır; hiç kimseye işkence edilemez; insan onuruyla bağdaşmayan bir ceza ya da muamelede bulunulamaz.

Kişi Hürriyeti ve Güvenliği

Hür ve güvenli yaşama temel haklar arasındadır. Hiç kimse kanuni bir neden olmaksızın tutuklanmaz; kimse kanunda belirtilen yakalama ve tutuklama halleri dışında hürriyetinden yoksun bırakılamaz.

İnsan Hakları Evrensel bildirgesi

Madde 3: Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin hakkıdır.

 Çocuk Hakları Sözleşmesi

Madde 6: Yaşamak, her çocuğun temel hakkıdır ve herkesin ilk görevi çocukların yaşamını korumaktır.

                                

Özel Hayatın Gizliliği ve  Korunması

Özel hayat, kişinin kendine özgü ve yalnızca kendisinin bileceği ayrıntılara sahip olan hayatıdır. Herkes özel hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Anayasa bu hakkı vatandaşlara tanımıştır.

Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. Hakim kararı olmadıkça kimsenin üstü, özel kağıtları ve eşyası aranamaz; bunlara el konulamaz.

Konut Dokunulmazlığı

Kanunla yetkili kılınan mercinin emri olmadıkça kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz, buradaki eşyaya el konulamaz.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi

Madde 12: Hiç kimse, özel yaşamı, ailesi, konutu ya da yazışması konularında keyfi müdahaleye, onuruna ve adına karşı saldırıya uğrayamaz. Herkesin, bu müdahale ve saldırılara karşı yasa ile korunmaya hakkı vardır.

Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü

Anayasaya göre herkes yerleşme ve seyahat özgürlüğüne sahiptir. Suç işlenmesini önleme, düzenli kentleşmeyi gerçekleştirme durumlarında yerleşme ve seyahat hürriyeti sınırlanabilir.

Din ve Vicdan Özgürlüğü

Vicdan, inanç ve kanaat hürriyeti anayasal güvence altındadır. Kimse ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inancını açıklanmaya zorlanamaz; dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz.

Düşünce ve Kanaat Özgürlüğü

Anayasada düşünce ve kanaat hürriyetini diğer hürriyetlerin de bir güvencesi saymakta, güvence altına almaktadır. Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Her ne sebep ve amaçla olursa olsun, kimse düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.

Çocuk Hakları Sözleşmesi

Madde 12: Her çocuk, görüşlerini serbestçe ifade etme, kendisini ilgilendiren her konuda görüşlerinin dikkate alınmasını isteme hakkına sahiptir. Herkesin çocukları dinleme, onların fikirlerini öğrenme ve onlara saygı gösterme zorunluluğu vardır.

SOSYAL ve EKONOMİK HAKLAR

Eğitim ve Öğretim Hakkı

İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır. Milli Eğitim Temel Kanunu’nda, “temel eğitim kurumlarından vatandaşlar ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanırlar.” denilmiştir. Anayasada da, “kimse eğitim ve öğrenim hakkında yoksun bırakılamaz.” denilmektedir.

Çalışma Hakkı ve Dinlenme Hakkı

Anayasaya göre çalışma herkesin hakkıdır. Devlet, çalışanların yaşam düzeylerini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları korumak, çalışmayı desteklemek ve işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam oluşturmak için gerekli tedbirleri alır.

·          Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz.

·          Dinlenmek çalışanların hakkıdır.

Sağlık, Çevre ve Konut Hakkı

Herkes sağlıklı bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Devlet konut ihtiyacını giderecek tedbirleri alır.

SİYASİ HAK VE ÖDEVLER

Seçme Seçilme Hakkı

18 yaşını dolduran, er ve erbaş, askeri öğrenci, yasaklı, tutuklu olmayan her vatandaş seçme seçilme hakkına sahiptir.

Dilekçe Hakkı

Vatandaşlar dilek ve şikayetlerini yetkili makamlara dilekçe ile iletebilirler.

Bilgi Edinme Hakkı

Vatandaşlar bazı istisnalar dışındaki bilgileri (Devlet sırrı, özel hayat vs ) kamu kurum ve kuruluşlarından isteyebilirler.