TBMM İsyanlara Karşı

TBMM İSYANLARA KARŞI

KAZANIM: 8.HIYANETİ VATANİYE KANUNUN ÇIKARILMA GEREKÇELERİNİ VE UYGULAMA SÜRECİNİ DEĞERLENDİRİR

A.İstanbul Hükümetinin TBMM Hükümetine Karşı Tutumu

•   İstanbul’un işgalinden sonra Salih paşa, itilaf devletlerinin baskılarına boyun eğerek istifa etti. Yeni hükümeti Damat Ferit Paşa kurdu. Damat Ferit Paşa milli mücadelenin karşısında idi.
•   Mustafa Kemal ve yanındakiler, İstanbul sıkı yönetim mahkemesince idama mahkum edildiler.
•   Şeyhülislam tarafından bir fetva çıkarttırılarak, milli mücadeleciler dine karşı ihanetle suçlandılar.
•   Kuva-yi  inzibatiye adıyla bir ordu kuruldu. TBMM’ye karşı ayaklanmalar desteklendi.
•   İtilaf devletlerine daha fazla bel bağlandı.

B.TBMM’ye Karşı Ayaklanmaların Nedenleri:

·          Bazı kişilerin manda ve himaye istemesi.

·          Bazı insanların şahsi çıkarı için halkı kışkırtması

·          Damat Ferit Paşa’nın işgalci güçlerin desteği ile Anadolu halkını Milli Mücadele’ye karşı kışkırtması

·          Kuvay-ı Milliye’nin disiplinsiz hareket etmesi

·          Azınlıkların kendi devletlerini kurma çabası

·          İngiltere’nin Boğazları ele geçirmek istemesi

·          Düzenli ordu kurulurken Kuvay-ı Milliye liderlerinin isyan etmesi

·          İstanbul Hükümeti'nin TBMM aleyhine yayınladığı fetva.

·          İstanbul Hükümeti'nin Anadolu üzerinde otorite kurmak istemesi.

·          İtilaf Devletleri'nin Milli Mücadele'nin Padişah ve Halifeye karşı yapıldığı şeklindeki propagandaları.

·           Asker kaçaklarının otorite boşluğundan yararlanmak istemeleri.

·          Halkın askerlikten ve savaştan bıkması
Bu ayaklanmalarda kullanılan yöntemler:

o    Şeyhülislam Abdullah Efendi’nin Kuvay-ı Milliyecileri kafir sayan ve onların  öldürülmelerini caiz gören fetvası

o    24 Mayıs 1920’de M. Kemal ve arkadaşlarının ölüme mahkum edilmesi

o    Kuvay-ı Miliyecilerin İttihatçı ve Bolşevik oldukları iddiasının halka duyurulması

o    Şeyhülislamın fetvasının, M. Kemal ve arkadaşlarının ölüm fermanının İtilaf kuvvetlerinin uçakları ve ajansları ile Anadolu’da dağıtılması

C. AYAKLANMALAR

A.     Doğrudan İstanbul Hükümetinin Çıkardığı ayaklanmalar

1.     Aznavur Ayaklanması

      Jandarma binbaşılığından emekli Ahmet Anzavur’un Gönen-Manyas-Biga civarında çıkardığı ayaklanmadır. İsyana en büyük maddi destek İngiltere’den gelmiştir. Ayaklanma Çerkez ethem ve kuvvetleri ile bastırılmıştır.

2.     Kuvay-ı İnzibatiye (Hilafet Ordusu) Ayaklanması

               Kuvay-ı Milliye’ye karşı olarak İngilizlerin teşviki ile İstanbul Hükümeti tarafından kurulan ordudur. Ayaklanma İstanbul ve Anadolu arasında önemli bir geçit olan Geyve boğazının kuva-yi milliyecilerin eline geçmesini önlemek için çıkartılmıştır. Geyve boğazındaki kuva-yi milliye birliklerine saldıran hilafet ordusunun er kadrosunun ali Fuat paşa komutasındaki kuva-yi milliye birliklerine katılmasıyla ayaklanma bastırıldı.  
B)İstanbul Hükümeti ve İşgalci Devletlerin Kışkırtmaları İle Çıkarılan Ayaklanmalar Ayaklanmalar

1) Bolu, Düzce, Hendek ve Adapazarı Ayaklanmaları

Boğazların kontrolünü sağlamak için İngilizler'in desteği ile çıkarılmıştır.
Ayaklanma, Çerkez Ethem'in yardımları ile Ali Fuat Paşa ve Refet Bey tarafından bastırılmıştır.

2) Yozgat Yenihan Ayaklanması

Osmanlı Hanedanı'na bağlı ayanlardan olan Çapanoğulları Yozgat'ta, Aynacıoğulları ise Zile'de ayaklanmışlardır.
Çerkez Ethem ayaklanmayı bastırmaya çalışmış, ancak Yunan ilerleyişi başladığından Batı Cephesi'ne geri çağrılmıştır.
Yıl sonunda ayaklanma merkezden gönderilen güçler tarafından bastırılmıştır.

3) Afyon Ayaklanması

Yunanlar'ın kışkırtması sonucu Çopur Musa Afyon'da 'Din elden gidiyor' diyerek ayaklanmıştır.
Kuva-yı Milliye güçleri ayaklanmayı bastırmıştır.

4) Konya Ayaklanması

Delibaş Mehmet, hükümet binasını basmış ve binaya el koymuştur.
Milli güçler tarafından ayaklanma bastırılmıştır (22 Kasım 1920).

5) Milli Aşiret Ayaklanması

Urfa Viranşehir'de Fransızlar'ın kışkırtmaları sonucu ayaklanmışlardır.
Ayaklanma Kuva-yı Milliye tarafından bastırılmıştır.

6) Ali Batı Ayaklanması

Midyat ve Nusaybin çevresinde çıkmıştır.

7) Şeyh Eşref Ayaklanması

Bayburt'ta çıkmıştır.

8) Koçkiri Ayaklanması

Erzincan, Zara ve Koçkiri çevresinde çıkmıştır. Ayaklanma, Amasya’da bulunan merkez ordusu tarafından bastırılmıştır.
9) Cemil Çeto Ayaklanması

Garzan ve çevresinde çıkmıştır.

C)Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar

1) Rum Ayaklanmaları

Rumlar, Trabzon'da Pontus Rum Devleti'ni kurma düşüncesiyle ayaklanmışlardır.
İngilizler tarafından desteklenmiştir.
Kurtuluş Savaşı boyunca en uzun süren ayaklanma, Pontus Rum ayaklanmasıdır.
Ayaklanma Şubat 1923'te bastırılabilmiştir.

Trakya ve Batı Anadolu’daki Rum Ayaklanmaları:
Yunan işgallerinin başlaması ile çıkartılmıştır.
2) Ermeni Ayaklanmaları

Fransızlar'ın desteği ile Ermeni İntikam Alayı Adana ve çevresinde katliamlar yapmıştır.
Ayaklanma Güneydoğu Anadolu'ya yayılmıştır.
Milli Mücadele'nin kazanılması ile ayaklanmalar bastırılmıştır.

D)Kuva-yı Milliye Taraftarı Olup Sonradan Ayaklananlar

Bir merkezden yönetilmedikleri için kendi başlarına hareket etmekteydiler. Bu nedenle TBMM Kuvay-ı Milliye birliklerini Düzenli Orduya dahil etmek istedi. Bazı lider bunu kabul etmedi ve ayaklandılar.

1) Demirci Mehmet Efe Ayaklanması

Denizli, Burdur, Dinar ve Çal çevresinde çıkmıştır.
Ayaklanmayı I.İnönü savaşından önce Refet Bey bastırmıştır (30 Aralık 1920).

2) Çerkez Ethem Ayaklanması

Kütahya, Gediz ve Demirci çevresinde çıkmıştır.
Çerkez Ethem, I.İnönü Savaşı sırasında Düzenli Ordu'ya saldırmıştır.
I.İnönü Savaşı'ndan sonra ayaklanma bastırılmıştır (24 Ocak 1921).
Çerkez Ethem ve arkadaşları Yunanlar'a sığınmıştır.

TBMM İsyanları Bastırmak İçin Aldığı Tedbirler

§   İstanbul Hükümeti'nin çıkardığı fetvaya karşılık, 153 din adamı onayı ile Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi tarafından karşı fetva yazılarak Milli Mücadele'nin haklılığı halka duyurulmuştur.

§    29 Nisan 1920’de Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkartılmıştır.

§   İsyan edenleri yargılama amacıyla İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur. (11 Eylül 1920).

§   Halkı uyarıp aydınlatmak, millet meclisine güveni pekiştirmek ve örgütlenmeyi sağlamak amacıyla Nasihat Heyeti kurulmuştur.

§   Anadolu Ajansı kurulmuştur.

§   İstanbul Hükümeti’nin işlemleri geçersiz sayılmış ve Damat Ferit TBMM kararı ile vatan haini ilan edilmişti.

§   İstanbul Hükümeti ile tüm ilişkiler kesilmiş, İstanbul'dan gelen evraklar geri gönderilmiş, İstanbul Hükümeti'nin yaptığı her türlü iş yok sayılmıştır.

§   Düzenli Ordu kurularak Kuva-yı Milliye birlikleri kaldırılmıştır.
Ayaklanmaların Sonuçları:

Kurtuluş Savaşı uzamıştır.
Milli Mücadele'nin kazanılması gecikmiştir.
Yunanlar, Anadolu'da ilerleme fırsatı bulmuştur.
Boş yere kardeş kanı dökülmüştür.
TBMM gücünü, ayaklanmaları bastırmak için kullanmıştır.
TBMM, tüm ayaklanmaları bastırarak Anadolu'da otoriteye hakim olmuştur.

Not : Hıyanet-i Vataniye Kanunu ve Şeyh Said İsyanı olayıyla ilgili çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu, amaç bakımından birbirine benzer.

İSTİKLÂL MAHKEMELERİ (11 Eylül 1920)

Kuruluş Nedeni:

TBMM'ye karşı ayaklanmaların çıkması.
Anadolu'da eşkıyaların çoğalması ve iç güvenliği tehdit etmeleri.
Kuva-yı Milliye birliklerinin düzensiz hareket etmeleri.
Askerden firar edenlerin artması.
TBMM'nin tüm yurtta otoriteyi eline almak istemesi.

İstiklâl Mahkemeleri'nin Özellikleri:

Mahkeme kararlarında temyiz hakkı yoktur.
Mahkeme üyeleri TBMM üyeleri arasından seçilmiştir.

İstiklâl Mahkemeleri'nin Yararları:

Asker kaçakları orduya geri dönmüştür.
Ayaklanmalar bastırılmıştır.
İç güvenlik sağlanmıştır.
Devlet organları işlemeye başlamıştır.
Vergi ve asker alımları kolaylaşmıştır.

Not 1: İstiklal Mahkemeleri ilk kez TBMM'ye karşı ayaklanmalar sırasında kurulmuştur.
Not 2: Tekalif-i Milliye Emirleri'ne karşı çıkmalar başlayınca İstiklal Mahkemeleri yeniden devreye girmiştir.
Not 3: Şeyh Said İsyanı sırasında İstiklal Mahkemeleri yine işlevini yerine getirmiştir.

Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun Çıkarılmasındaki Amaçlar

•   Meclis iradesi karşı gelenleri ve ayaklanmaları önlemek
•   Kuva-yi milliye amaçları dışında iş yapmasını önlemek
•   Cezaların geciktirilmeden uygulanmasını sağlamak
•   Meclise olan güveni artırmak
•   Askere alma işini hızlandırmak ve orduyu güçlendirmek
•   Osmanlı hükümetiyle işbirliği yapanları cezalandırmak
TBMM ilk hükümeti 2 Mayıs 1920’de kurdu.